Doanh nghiệp xuất khẩu gạo chờ được ‘cởi trói’

Được tự do tham gia hợp đồng xuất khẩu

Theo dự thảo về thay đổi, bổ sung một số điều trong Nghị định 109/2010/NĐ-CP, các doanh nghiệp được tự do kinh doanh xuất khẩu gạo mà không khống chế số lượng, bổ sung quy định đối với các mặt hàng gạo hữu cơ, gạo đồ, gạo tăng cường vi chất dinh dưỡng, gạo dược liệu, thương nhân được xuất khẩu không hạn chế về số lượng, bãi bỏ điều 18 và 19 về quy định tiêu chí đăng ký hợp đồng xuất khẩu gạo và giá sàn khi tham gia xuất khẩu…. Đây là tín hiệu đáng mừng cho các doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo hiện nay.

Mặc dù vậy, trong năm 2017, Nghị định 109 vẫn còn hiệu lực. Từ đầu tháng 6/2017, Bộ Công Thương đã kí kết hợp đồng ghi nhớ thương mại gạo xuất khẩu với Bộ Lương thực Bangladesh có giá trị đến năm 2022. Theo đó mỗi năm Việt Nam xuất khẩu gạo các loại sang thị trường Bangladesh 1 triệu tấn. Đây là cơ hội lớn cho Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu ngành hàng lương thực mũi nhọn này, đồng thời để các doanh nghiệp kinh doanh lúa gạo đẩy mạnh xây dụng thương hiệu, liên kết với nông dân phát triển.

Chế biến gạo xuất khẩu tại Xí nghiệp Chế biến lương thực cao cấp Tân Túc huyện Bình Chánh, TP Hồ Chí Minh. Ảnh: Đình Huệ/TTXVN

Theo quy định chi tiết một số điều của Nghị định 109/2010/NĐ-CP về xuất khẩu gạo, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã chỉ định Tổng Công ty lương thực Miền Bắc và Tổng Công ty lương thực Miền Nam tham gia hoạt động này. Trong quá trình thực hiện giao dịch và ký kết, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo khác phải tìm hợp đồng thương mại tại các thị trường khác.

Theo ông Phạm Thái Bình, Tổng giám đốc Công ty TNHH Trung An (Cần Thơ), một số điều trong Nghị định 109/2010/NĐ-CP đã vô tình trói các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, không tạo điều kiện cho các doanh nghiệp phát triển.

Khi hoạt động xuất khẩu gạo có sự tham gia của Chính phủ vào việc tìm kiếm hợp đồng tập trung là một việc tốt cho nông nghiệp Việt Nam, nhưng cũng phải tạo điều kiện cho tất cả các doanh nghiệp xuất khẩu gạo cùng tham gia vào hoạt động này mới có thể đẩy mạnh giao dịch vào các thị trường có hợp đồng tập trung.

Trong trường hợp trong nước xảy ra tình trạng thiếu lương thực thì Chính phủ mới huy động cộng đồng doanh nghiệp ngừng xuất khẩu tự do. Do đó, bản dự thảo mới sẽ “cởi trói” cho doanh nghiệp trong việc tìm kiếm và tham gia hợp đồng xuất khẩu.

Hiện nay, hoạt động sản xuất và xuất khẩu gạo yêu cầu một liên kết chuỗi chặt chẽ để đảm bảo người sản xuất có thể sống được trên mảnh ruộng của mình. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp xuất khẩu gặp trở ngại trong việc tìm kiếm thị trường thì nông dân sản xuất lúa gạo cũng sẽ bị ảnh hưởng, ông Bình nhấn mạnh.

Khi có sự thay đổi về quy định kho chứa, cơ sở xay xát, chỉ tiêu an toàn thực phẩm trong chế biến gạo, mở rộng cho tất cả các doanh nghiệp có khả năng tham gia thì những tiêu chí này đã giúp các hoạt động phụ trợ cho ngành gạo phát triển, đồng thời giảm chi phí đầu tư của những doanh nghiệp có tiềm lực vốn yếu nhưng sản phẩm đạt chất lượng cao, số lượng ít, mở rộng thêm sự lưu thông của các loại gạo chất lượng Việt Nam – bà Đặng Thị Liên, Giám đốc công ty TNHH Lương thực thực phẩm Long An chia sẻ

Trao đổi về vấn đề này, ông Võ Minh Khải, Tổng Giám đốc Công ty Viễn Phú Organic – Healthy Food (Cà Mau) cho biết, suốt những năm qua, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo nhỏ, số lượng ít, nhưng sản phẩm chất lượng cao đã bị “chặn” con đường đưa hạt gạo ra thế giới.

Để có thể xuất khẩu được, các doanh nghiệp này phải “bám” vào các doanh nghiệp lớn làm đơn vị trung gian. Những điều thay đổi trong bản dự thảo mới sẽ tạo một sân chơi công bằng, chủ động hơn cho các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, khả năng tiếp cận thị trường của doanh nghiệp cũng sẽ rộng và thông thoáng hơn.

Các doanh nghiệp có khả năng đầu tư, sản xuất sản phẩm đạt chất lượng cao sẽ dễ dàng phát triển, được thị trường thế giới biết đến. Điều này cũng đồng nghĩa, hạt gạo chất lượng của Việt Nam cũng sẽ tạo tiếng vang, có khả năng cạnh tranh với các loại gạo chất lượng cao của Thái Lan và Campuchia hơn so với hiện nay.

Gắn thương hiệu đúng với chất lượng

Ngành gạo Việt Nam đã đưa hạt gạo ra thị trường thế giới gần 30 năm, với số lượng lần đầu tiên là 1,4 triệu tấn gạo, đạt kim ngạch 310 triệu USD vào năm 1989. Cho đến nay, ngành gạo xuất khẩu được 4,9 triệu tấn, kim ngạch 2,1 tỷ USD vào năm 2016 nhưng gạo Việt Nam vẫn chưa khẳng định được thương hiệu trên thị trường thế giới.

Đến thời điểm này, khách hàng thế giới chỉ biết đến gạo Việt Nam qua các loại gạo 5% tấm và 25% tấm và chưa có một cái tên cụ thể để khi nhắc đến, người tiêu dùng thế giới biết được gạo Việt Nam.

Ông Phạm Thái Bình cho rằng, chính vì sự khắt khe trong quy định xuất khẩu gạo đã làm cho hạt gạo khó lưu thông. Đồng thời gạo Việt Nam chưa có thương hiệu nên đã xảy ra tình trạng nhiều loại gạo ngon của Việt Nam lưu thông trên thị trường thế giới bằng thương hiệu của các nước khác.

Trên thực tế, nếu so sánh với chất lượng gạo Thái Lan và gạo Campuchia, gạo Việt Nam được xuất khẩu sang nước ngoài có nhiều loại khác nhau như ST, Jasmine, Hoa Sữa, Lộc Trời… chất lượng cao, cho cơm ngon hơn nhưng sản lượng nhỏ, không đủ số lượng đáp ứng yêu cầu của nhà nhập khẩu, thậm chí có loại không đủ cung cấp cho thị trường trong nước và chưa có xu hướng xuất khẩu.

Vì vậy, để xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam tương xứng với chất lượng thì việc trước mắt là làm ra sản phẩm chất lượng, song song với việc hạt gạo lưu thông dễ dàng thì thương hiệu của gạo đã thành công. Ông Lê Thanh Tùng, Phó trưởng Phòng Cây lương thực và thực phẩm, Cục Trồng trọt chia sẻ.

Dự thảo Nghị định về xuất khẩu gạo có hiệu lực từ ngày 1/1/2018 sẽ tạo điều kiện nhiều hơn cho các loại gạo này vươn ra thị trường thế giới khi doanh nghiệp xuất khẩu gạo tiếp xúc trực tiếp với nhà nhập khẩu, tránh hiện tượng gạo pha trộn, làm giảm chất lượng gạo.

Đây cũng chính là một phương pháp giúp cho gạo Việt Nam xây dựng thương hiệu dựa trên chất lượng thực tế của gạo Việt, tránh sự gian lận trong mua bán. Đồng thời, Chính phủ cũng cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp có khả năng sản xuất gạo chất lượng cao, giá trị cao, được người tiêu dùng thế giới lựa chọn, có như vậy mới thúc đẩy doanh nghiệp chú trọng phát triển chất lượng hạt gạo. Từ chất lượng này mới làm nên một thương hiệu gạo tốt cho Việt Nam, ông Võ Minh Khải, Tổng Giám đốc Công ty Viễn Phú Organic – Healthy Food chia sẻ.

Quy định mới về xuất khẩu gạo thoáng hơn, tạo điều kiện cho ngành gạo nói chung và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo nói riêng được phát triển, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, xuất khẩu gạo với số lượng nhỏ nhưng chất lượng cao, giá trị cao, khẳng định được thương hiệu gạo Việt Nam.

Có như vậy mới giảm tình trạng gạo Việt Nam chỉ được xuất khẩu thô và hàng loạt như hiện nay, ông Võ Hùng Dũng, Giám đốc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tại Cần Thơ cho biết.

Như vậy, khi có sự thay đổi về cơ chế chính sách mở, vận động theo cơ chế thị trường, thúc đẩy các doanh nghiệp tự vận động, phát triển, khẳng định, uy tín thương hiệu của nhà xuất khẩu trước người tiêu dùng quốc tế cũng chính là một cách khẳng định thương hiệu gạo Việt Nam.