Độc đáo “Thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế”

Thứ 3, 31/05/2016 | 00:00:00 [GMT +7] A A

“Thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế” và “Mộc bản trường học Phúc Giang” (Hà Tĩnh) vừa được Hội nghị toàn thể lần thứ 7 của Ủy ban Chương trình Ký ức Thế giới khu vực châu Á – Thái Bình Dương (gọi tắt là MOWCAP) vinh danh là Di sản Tư liệu thuộc Chương trình Ký ức Thế giới khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Cùng với “Mộc bản trường học Phúc Giang”, thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế được các thành viên của MOWCAP đánh giá cao, đáp ứng đầy đủ các tiêu chí mà UNESCO hướng dẫn xây dựng hồ sơ đăng ký Di sản tư liệu thuộc Chương trình ký ức thế giới. Di sản này đáp ứng đầy đủ những tiêu chí độc đáo, duy nhất, mang ý nghĩa quốc tế, tính toàn vẹn, có kế hoạch bảo tồn, phát huy giá trị bền vững và khoa học.

TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế cho biết: Hệ thống thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế là toàn bộ hệ thống văn tự chữ Hán sáng tác dưới dạng các bài văn thơ được chạm cẩn chủ yếu trên các liên ba đố bản hoặc vách ván ở các di tích kiến trúc Huế được xây dựng trong giai đoạn triều Nguyễn (1802-1945). Đặc biệt, phong cách trang trí “nhất thi nhất họa” ở kiến trúc Huế đã hình thành và phát triển rực rỡ ngay trong giai đoạn này, rồi trở thành như một điển lệ của triều đình trong trang trí công trình kiến trúc cung đình từ đó về sau.

Một tác phẩm thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế.

Dưới triều Nguyễn, khi một công trình kiến trúc nào đó được lên kế hoạch xây dựng, tùy theo quy mô, tầm quan trọng, kiểu thức và công năng của công trình, các đại thần uyên bác bậc nhất của triều đình sẽ được lệnh tuyển chọn văn thơ trong phạm vi nào đó (thường là của Hoàng đế), hoặc sáng tác tức thời, rồi lập thành văn bản dâng lên cho Hoàng Đế xem xét, hiệu chỉnh, phê duyệt. Từ đây, căn cứ vào thiết kế, các nhà mỹ thuật hoạch định phong cách bài trí rồi giao cho các nhà thư pháp bậc nhất trình bày, sau đó giao lại cho các nghệ nhân mộc tài hoa nhất của cung đình hoặc chạm khắc nổi, hoặc chạm khắc chìm (loại này thường được sơn son thếp vàng), hoặc cẩn xà cừ hay cẩn ngà voi… trên các tấm gỗ quý kích cỡ định sẵn, đợi lắp dựng vào công trình. Mỗi ô thơ thường đi kèm với một ô họa tạo nên phong cách đặc trưng của mỹ thuật trang trí truyền thống Huế.

Điển hình, bài thơ ở gian chính trung, ô chính giữa trên điện Thái Hòa được xem như bản tuyên ngôn độc lập của triều Nguyễn: “Văn hiến thiên niên quốc/Xa thư vạn lý đồ/Hồng Bàng khai tịch hậu/Nam phục nhất Đường Ngu”. Tạm dịch: “Nước ngàn năm văn hiến/Mở rộng quy mô xưa/ Từ Hồng Bàng mở cõi/ Phương Nam một Đường Ngu” (Đường và Ngu là hai nước được xem là tiêu biểu cho thịnh trị, văn minh trong tư tưởng Nho giáo); hoặc cũng là bài thơ trên điện Thái Hòa: “Thái bình tân chế độ/Hiên khoát cưu quy mô/Văn vật thanh danh hội/Xuân phong mãn đế đô”, tạm dịch: Thái bình chế độ mới/ Mở rộng quy mô xưa/ Văn vật về tụ hội/ Gió xuân khắp đế đô”. Đây đều là các trước tác được tuyển chọn trong vô số các tác phẩm đặc sắc của vua quan và hoàng tộc triều Nguyễn.

Theo nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý văn hóa, hệ thống thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế là một nghệ thuật trang trí đặc biệt, là di sản quý giá, không thấy xuất hiện ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới; với sự phong phú đa dạng về nội dung, thể hiện trên nhiều chất liệu khác nhau như gỗ, đá, đồng, pháp lam, khảm sành sứ, sơn son thếp vàng… Ngoại trừ một số di tích quan trọng được trang trí rất nhiều thơ văn đã bị phá hủy trong chiến tranh như Thái Tổ Miếu, điện Cần Chánh, điện Càn Thành, điện Khôn Thái…, danh mục di tích có văn tự và số lượng ô văn tự hiện còn (chưa tính số ô hộc thơ khảm sành sứ ở lăng Khải Định) thì có tới 2742 ô thơ.

Hiện tại, toàn bộ hệ thống tư liệu này đã được Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế quay phim, chụp ảnh, số hóa để lưu trữ phòng tránh những tình huống đáng tiếc bất ngờ xảy đến với di tích, cũng như để hạn chế việc phải sử dụng tư liệu gốc. Khó khăn nhất hiện nay của Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế là sự bảo tồn các công trình kiến trúc đang chứa đựng di sản tư liệu này. Tuy mỗi ô thơ là một cổ vật, nhưng vì nằm trên những công trình cổ nên không thể áp dụng những phương pháp hiện đại như kho chuyên dụng để điều khiển nhiệt độ, độ ẩm. Hệ thống này vẫn đang chịu đựng thời gian, khí hậu, nhiệt độ, độ ẩm như 200 năm vừa qua chúng đã chịu đựng.

Bài và ảnh: Quốc Việt- TTXVN