EU đau đầu tìm lối thoát hiểm

Hội nghị thượng đỉnh trực tuyến Liên minh châu Âu (EU) diễn ra tối 19/11 ban đầu dự kiến dành riêng để thảo luận biện pháp ứng phó với làn sóng dịch COVID-19 thứ hai đang diễn biến phức tạp ở khu vực, song đã phải san sẻ thời gian cho kế hoạch phục hồi kinh tế và ngân sách hơn 1.800 tỷ euro (khoảng 2.100 tỷ USD), cũng như cuộc đàm phán và quan hệ thương mại với Anh hậu Brexit.

Các nhà lãnh đạo EU tham gia cuộc họp thượng đỉnh trực tuyến tại Brussels, Bỉ ngày 19/11/2020.

Ảnh: AFP/TTXVN

Tuy nhiên, hội nghị kết thúc trong bế tắc khi các nhà lãnh đạo EU không thể đạt được nhất trí về kế hoạch ngân sách và phục hồi kinh tế trị giá 1.800 tỷ euro, mặc dù nhu cầu của nhiều nước được giải ngân hàng tỷ euro hỗ trợ thúc đẩy kinh tế trong thời kỳ dịch COVID-19 vẫn hoành hành, là hết sức cấp thiết. Ba Lan và Hungary, được Slovenia hậu thuẫn, đã bác bỏ cơ chế gắn việc nhận tiền từ kế hoạch phục hồi với các nguyên tắc pháp quyền của khối. Theo cơ chế này, một quốc gia có thể bị từ chối tiếp cận các khoản tiền hỗ trợ nếu bị cho là làm suy yếu các chuẩn mực dân chủ, tự do truyền thông hay không đảm bảo tính độc lập của cơ quan tư pháp.

Kế hoạch ngân sách và gói phục hồi kinh tế của EU có tổng trị giá khoảng 1.800 tỷ euro, bao gồm khoản ngân sách cho giai đoạn 2021-2027 trị giá gần 1.100 tỷ euro và quỹ phục hồi kinh tế hậu COVID-19 trị giá 750 tỷ euro, vốn được các nhà lãnh đạo EU thống nhất hồi tháng 7 vừa qua sau nhiều cuộc thương lượng căng thẳng từng khiến EU phải kéo dài hội nghị thượng đỉnh khi đó từ 2 ngày thành 4 ngày. Kế hoạch này phải được Hội đồng Liên minh châu Âu cũng như Nghị viện châu Âu (EP) thông qua, trong đó EP đặt điều kiện gắn kèm dự luật ngân sách dài hạn của toàn liên minh với một cơ chế yêu cầu các quốc gia tôn trọng pháp quyền EU. Tuy nhiên, Ba Lan và Hungary kiên quyết phản đối điều kiện trên và đã bác kế hoạch ngân sách của EU. Theo quy định, các kế hoạch này sẽ không thể triển khai nếu không nhận được sự đồng thuận tuyệt đối của tất cả các nước thành viên và EP, đồng nghĩa hàng trăm doanh nghiệp và hàng triệu lao động thất nghiệp ở châu Âu sẽ chưa được tiếp cận với nguồn hỗ trợ vào thời điểm khó khăn nhất.

Bất đồng giữa Ba Lan, Hungary với các thành viên khác của EU về cơ chế gắn việc tiếp cận nguồn tài trợ với tôn trọng nguyên tắc pháp quyền là một vấn đề hóc búa, một cuộc họp trực tuyến là quá khó để thu hẹp bất đồng, so với những cuộc trao đổi trực tiếp song phương như hội nghị thượng đỉnh hồi tháng 7. Chính vì vậy, các bên nhất trí sẽ dành thời gian để xem xét thêm.

Tuyên bố và hành động của các nhà lãnh đạo EU sau cuộc họp cho thấy dường như EU đang cố gắng kết hợp giữa “củ cà rốt và cây gậy” để tháo gỡ bất đồng. EU cam kết đối thoại với Ba Lan và Hungary, với điều kiện để hai nước này hiểu rằng “bóng đang ở trong sân” của họ. Hai quốc gia này phải đưa ra các giải pháp thực chất càng sớm càng tốt. Trong hậu trường, EU đang tính đến một tuyên bố nhằm trấn an 2 nước, đặc biệt về vai trò tương lai của Ủy ban châu Âu (EC) trong cơ chế này, bởi Hungary và Ba Lan lo ngại rằng Brussels sẽ phát triển một cách tiếp cận chính trị quá mức đối với chức năng của mình.

Mặt khác, EU cũng sẽ gây áp lực đối với Vácsava và Budapest bằng cách buộc hai nước phải chịu trách nhiệm về sự chậm trễ của kế hoạch vốn đang được trông đợi trên khắp EU, qua đó khiến Ba Lan và Hungary cảm thấy bị cô lập. Thậm chí, không loại trừ EU sẽ chọn giải pháp cuối cùng là bỏ qua các nước ngăn cản để thực hiện kế hoạch trên, dù đây là một lựa chọn được xem có tính chất “đe dọa”, bởi việc triển khai sẽ rất khó khăn và đi kèm với hậu quả chính trị nghiêm trọng.

Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) Christine Lagarde trong cuộc họp báo tại Hội nghị không chính thức các Bộ trưởng Tài chính – Kinh tế Liên minh châu Âu ở Berlin, Đức ngày 11/9/2020.

Ảnh: AFP/TTXVN

Nhiệm vụ nặng nề của ngân sách 2021 là lấp khoảng trống do việc nước Anh rời EU và khôi phục kinh tế suy kiệt vì sự tàn phá của đại dịch. Hạn chót là giữa tháng 12 tới kế hoạch trên phải được thông qua, nếu không, EU sẽ không có ngân sách vào tháng 1/2021.

Những tiến triển ít ỏi trong vòng đàm phán giữa EU và Anh cũng đang “làm khó” các nhà lãnh đạo EU. Theo kế hoạch, tại cuộc họp, các nhà lãnh đạo EU sẽ đưa ra ý kiến về tiến trình đàm phán Hiệp định thương mại tự do với Anh sau khi nước này rời khỏi khối.

Hạn chót là Anh và EU phải đạt được một thỏa thuận vào đầu tuần tới để có cơ hội được Nghị viện châu Âu và Quốc hội Anh phê chuẩn trước khi giai đoạn chuyển tiếp hậu Brexit kết thúc vào ngày 31/12. Nếu không đạt được thỏa thuận, thương mại EU-Anh sẽ được vận hành theo các điều khoản của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) với những rào cản về thuế quan. Những bất đồng giữa hai bên về các vấn đề then chốt như đánh bắt cá hay sân chơi bình đẳng đang khiến “cánh cửa” để đạt một thỏa thuận ngày càng bị thu hẹp. Tại hội nghị trực tuyến này, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Bỉ Alexander de Croo đã thúc giục EC đẩy mạnh kế hoạch cho một kịch bản “không có thỏa thuận”..