Nữ tiến sĩ Việt kiều tại Pháp dành trọn tâm huyết phát triển vùng trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long

Nhìn người phụ nữ nhỏ nhắn, dịu dàng, ít ai nghĩ rằng Tiến sĩ Lê Toàn Thủy, một nhà khoa học Việt Nam tại Pháp, lại có khả năng theo dõi và quan sát bằng vệ tinh tình hình phát triển vùng trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long. Những dự án to lớn mà bà thực hiện đang giúp ích cho quê hương và khiến nhiều người ngưỡng mộ.

Theo phóng viên TTXVN tại Pháp, từ 5 năm nay, Tiến sĩ Lê Toàn Thủy tiến hành cùng một lúc 3 dự án: dự án Georice của Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA), dự án GEMMES Vietnam do Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) tài trợ và dự án VietSCO được Trung tâm Vũ trụ Pháp (CNES) phối hợp với Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (VNSC) triển khai. Cả 3 dự án này đều nhằm mục đích theo dõi và quan sát bằng vệ tinh tình trạng lũ lụt, hạn hán và xâm nhập mặn ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long, giúp các nhà quản lý và người nông dân chủ động trong dự báo và phát triển trồng lúa một cách hiệu quả.

Dự án đầu tiên giúp triển khai bản đồ lúa với các dữ liệu thu thập hằng tuần từ vệ tinh để biết tình trạng tăng trưởng của cây lúa ở từng khu vực. Dự án thứ 2 là xem xét mức độ ảnh hưởng của xâm nhập mặn hay hạn hán, lũ lụt đối với các vùng đất trồng và năng suất lúa. Dự án thứ 3 tham vọng hơn, đó là dựa trên cơ sở những dữ liệu hiện tại để xây dựng kịch bản mô phỏng tương lai về biến đổi khí hậu và tác động của con người, từ đó dự đoán những ảnh hưởng đối với Đồng bằng sông Cửu Long vào năm 2030, tầm nhìn 2050. Các dự án không chỉ mang ý nghĩa về mặt khoa học mà còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội vì đây là vùng lúa trọng điểm của Việt Nam, hiện đang chịu ảnh hưởng nặng nề do biến đổi khí hậu và tác động của con người, khiến việc canh tác gặp nhiều khó khăn.

Chia sẻ với phóng viên TTXVN về những lý do bà lựa chọn và theo đuổi các dự án, Tiến sĩ Lê Toàn Thủy cho biết, trước hết Đồng bằng sông Cửu Long là một trong những vùng trồng lúa trọng tâm của Việt Nam, nơi cần giám sát để có biện pháp phòng tránh thiệt hại mất mùa do tác động của biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, đây là quê hương, nơi bà sinh ra và lớn lên. Bà tâm sự: "Mỗi lần nhìn thấy địa danh Bạc Liêu, hay Vĩnh Long trên bản đồ vệ tinh, với tôi, đó không chỉ mang ý nghĩa về mặt địa lý, mà còn gợi đến những câu chuyện ông bà kể lại, hay những miền đất được nhắc đến trong tiểu thuyết của các nhà văn Hồ Biểu Chánh hay Sơn Nam. Về văn hóa, có thể tôi biết đến Việt Nam ít hơn Pháp vì tôi sang Pháp du học khi còn rất trẻ, nhưng tôi vẫn là người Việt Nam."

Để đi từ ý tưởng đến hiện thực, Tiến sĩ Lê Toàn Thủy đã phải mất 10 năm. Năm 2013 bà cho ra đời dự án sơ khởi Planet Action với các mô phỏng chủ yếu trong phòng thí nghiệm. Đến năm 2016, sau khi Pháp phóng vệ tinh radar theo dõi, dự án đầu tiên GeoRice được tiến hành trên thực địa và từ 2 năm trở lại đây, dự án tập trung vào nghiên cứu tình trạng lũ lụt, hạn hán và xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Nhờ những nghiên cứu này, chất lượng vùng trồng lúa Đồng bằng sông Cửu Long được giám sát chặt chẽ, từ những biến đổi thổ nhưỡng do xâm nhập mặn, sụt lún đất đai, đến dự báo hạn hán, lũ lụt… Các thông tin thu thập được góp phần giúp người dân và các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách của các địa phương trong vùng có những giải pháp thích ứng phù hợp, bảo đảm việc canh tác lúa hiệu quả theo hướng bền vững.  

Chia sẻ về những khó khăn và thuận lợi trong quá trình triển khai dự án, Tiến sĩ Lê Toàn Thủy cho biết các dự án gặp không ít khó khăn, từ sự khác biệt về thủ tục hành chính giữa Pháp và Việt Nam, đến khoảng cách địa lý tạo nên những rào cản trong việc phối hợp giữa các bên tham gia công tác nghiên cứu. Đặc biệt, đại dịch COVID-19 đã khiến cho việc thu thập tài liệu thực địa và trao đổi chuyên môn khó khăn hơn. Tuy nhiên do liên quan trực tiếp đến sinh kế của một khu vực rộng và có thể phát triển ở quy mô lớn hơn nên các dự án gặp nhiều thuận lợi, trong đó phải kể đến sự quan tâm và ủng hộ của các đối tác, đặc biệt là phía Việt Nam. Bà chia sẻ với sự hài lòng rạng rỡ trên gương mặt: "Vì ai cũng thấy dự án đó là cần thiết, có lợi cho cho môi trường và kinh tế Việt Nam, nên những người tham gia đều rất nỗ lực".

Là một đối tác trong dự án, Tiến sĩ Vũ Anh Tuân, Phó Tổng Giám đốc VNSC, cho biết : "Việc giám sát được diện tích trồng lúa và dự báo năng suất hằng tháng đã đem lại nhiều lợi ích cho phía Việt Nam. Về phía cơ quan quản lý, bản đồ lúa hằng tháng cập nhật cả về diện tích và tình trạng sinh trưởng của lúa giúp chủ động trong điều hành vĩ mô, sớm phòng tránh sâu bệnh. Trong trường hợp có thiên tai, những thông tin này cũng giúp cho công tác điều hành nhằm làm giảm thiệt hại do thiên tai gây ra. Đối với doanh nghiệp, thông tin về diện tích và dự báo năng suất lúa cũng giúp cho việc chủ động trong các kế hoạch kinh doanh, tránh được thiệt hại do các biến động của thị trường theo sản lượng lúa". Tiến sĩ Vũ Anh Tuân cũng cho biết thêm là biến động diện tích và năng suất lúa được theo dõi hằng năm trong thời gian dài còn là thông tin hữu ích giúp quy hoạch vĩ mô, chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Nhận xét về nữ khoa học Việt kiều Lê Toàn Thủy, Đại sứ Việt Nam tại Pháp Đinh Toàn Thắng cho rằng bà là một tấm gương của sự phấn đấu trong nghiên cứu khoa học và cũng là nhà nghiên cứu khoa học nữ hàng đầu của cộng đồng người Việt tại Pháp. Theo ông, dự án có rất nhiều ý nghĩa, không chỉ trong phát triển nông nghiệp Việt Nam mà cả trong ứng dụng khoa học công nghệ vào sự phát triển hiện nay của các địa phương. Các dự án của Tiến sĩ Lê Toàn Thủy không chỉ đóng góp cho hợp tác khoa học công nghệ, mà còn góp phần tăng cường mối quan hệ hữu nghị giữa Việt Nam và Pháp. Đại sứ Đinh Toàn Thắng cho biết thêm: "Vừa qua trong chuyến thăm làm việc tại Pháp, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt cũng đã có chuyến thăm làm việc tại Toulouse và đã đánh giá rất cao dự án này. Tôi cho rằng đó là một sự động viên kịp thời đối với công tác của Tiến sĩ Lê Toàn Thủy". 

Chia sẻ về kế hoạch trong tương lai, nữ tiến sĩ khoa học Việt kiều hy vọng sẽ nhận được nhiều hơn nữa sự quan tâm, ủng hộ của các cấp lãnh đạo, sự hợp tác với các nhà khoa học trong nước để giai đoạn tiếp theo của các dự án được thực hiện suôn sẻ, góp phần phát triển tốt các vùng trồng lúa Đồng bằng sông Cửu Long. Hiệu quả của các dự án có thể ứng dụng với các mô hình thâm canh khác như cà phê, ca cao, thậm chí mở rộng sang các lĩnh vực ứng dụng quan trọng khác như giảm khí nhà kính, giám sát rừng, theo dõi xói mòn bờ biển, quản lý tình trạng khai thác cát ở các dòng sông… Bà cũng mong muốn thành quả mình làm được sẽ giúp ích cho quê hương Việt Nam, góp phần đào tạo thế hệ trẻ tương lai của Việt Nam, tập hợp nhiều hơn các nhóm nghiên cứu tại Việt Nam và Pháp trong khuôn khổ các hiệp định toàn cầu, phục vụ cộng đồng và vì các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs).

Tiến sĩ Việt kiều Lê Toàn Thủy là chuyên gia nghiên cứu viễn thám radar cho các ứng dụng trên đất liền. Các dự án hiện tại của bà tập trung vào việc sử dụng dữ liệu quan sát Trái Đất bằng radar cho cây trồng nông nghiệp và đất rừng, vai trò của chúng trong việc giảm lượng carbon toàn cầu và ứng phó với biến đổi khí hậu. Là đồng Chủ tịch Nhóm Cố vấn Sứ mệnh BIOMASS của Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA), bà cũng là đồng lãnh đạo Sáng kiến Lúa gạo châu Á và là thành viên của nhiều dự án nghiên cứu về quan sát Trái Đất như Sáng kiến Biến đổi khí hậu của ESA về sinh khối trên mặt đất; các dự án quan sát khí hậu từ không gian của CNES, JAXA Kyoto và Sáng kiến Carbon. Tiến sĩ Lê Toàn Thủy là tác giả và đồng tác giả của nhiều ấn phẩm khoa học. Bà cũng tham gia công tác giảng dạy về viễn thám SAR tại các trường đại học và các viện nghiên cứu, đào tạo nhiều nghiên cứu sinh tiến sĩ và sau tiến sĩ ở một số trường tại Pháp, Mỹ, châu Âu và châu Á.

Nguyễn Thu Hà (TTXVN)