Văn hóa Óc Eo trên hành trình trở thành di sản quốc tế

Giá trị của văn hóa Óc Eo đã được các chuyên gia trong nước, quốc tế ghi nhận. Các cơ quan chức năng đang khẩn trương xây dựng hồ sơ trình Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản Văn hóa thế giới.

Bộ sưu tập hiện vật vàng – Bảo vật quốc gia được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Long An đã được công nhận là Bảo vật quốc gia vào năm 2013. Bộ sưu tập có niên đại vào thế kỷ IX sau Công nguyên, thuộc nền văn hóa Óc Eo, phát hiện năm 1987 trong đợt khai quật di chỉ Gò Xoài (huyện Đức Hòa, Long An) gồm 26 hiện vật. Đây là bộ sưu tập nguyên vẹn nhất, được đánh giá có chất lượng nghệ thuật và giá trị khoa học đặc biệt, phản ánh trình độ chế tác và tư duy tín ngưỡng độc đáo của cư dân Óc Eo. Ảnh: Bùi Giang/TTXVN

Tư liệu quý về nền văn hóa cổ phát triển rực rỡ

Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu, Phó Tổng Thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam thông tin cho biết: Ngay từ đầu thế kỷ 20, những cổ vật đầu tiên của văn hóa Óc Eo đã được phát hiện trên cánh đồng Óc Eo – Ba Thê thuộc xã Vọng Thê, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang. Do sự phong phú của loại hình, sự độc đáo của chất liệu, vẻ đẹp rực rỡ của mỹ thuật chế tác, các di vật của Văn hóa Óc Eo đã lôi cuốn sự chú ý của nhiều học giả nổi tiếng người Pháp như: G.Coedès, L.Malleret, H.Parmentier…

Thế nhưng, công cuộc nghiên cứu văn hóa này chỉ thực sự bắt đầu bằng cuộc khai quật của L.Malleret tại di tích Óc Eo vào năm 1944. Nhiều năm sau đó, L.Malleret đã công bố kết qủa khám phá và nghiên cứu của ông trong bộ sách có nhan đề “Khảo cổ học ở đồng bằng sông Cửu Long” lần lượt xuất bản từ năm 1959-1964. Công trình này được coi là thành tựu khảo cổ học chủ yếu về Văn hóa Óc Eo trước năm 1975.

Từ sau năm 1975, nghiên cứu về văn hóa Óc Eo và các văn hóa cổ ở đồng bằng sông Cửu Long là một nhiệm vụ trọng yếu của khảo cổ học Việt Nam. Nhiều cuộc khai quật quan trọng đã diễn ra tại các di tích Nền Chùa (Kiên Giang), Óc Eo (An Giang), Gò Tháp (Đồng Tháp), Đá Nổi (An Giang), Cây Gáo (Đồng Nai), Lưu Cừ (Trà Vinh), Bình Tả – Gò Xoài (Long An), Gò Thành (Tiền Giang), Phụng Sơn Tự – Chùa Gò (Thành phố Hồ Chí Minh)…

Những phát hiện mới đã làm cho số lượng di tích và di vật tăng gấp nhiều lần so với trước đây. Diện mạo văn hoá Óc Eo ngày càng rõ nét, nhất là tính chất và truyền thống phát triển khoảng 10 thế kỷ đầu Công nguyên trong không gian từ lưu vực sông Hậu, sông Tiền đến lưu vực Vàm Cỏ – Đồng Nai.

Sau quá trình khảo cổ học, các chuyên gia đã chỉ ra rằng, cách đây hàng ngàn năm, người Phù Nam đã phát triển rực rỡ rất nhiều nghề như chế tác đồ kim khí, đồng, sắt; nghề gia công các đồ thiếc; nghề kim hoàn và đúc tiền bằng bạc; nghề làm đá quý và thủy tinh; nghề chạm khắc đá; nghề đồ gốm. Bên cạnh đó, các nghề trồng mía, ép mật, làm đường có niên đại khoảng 2.000 năm đã được phát hiện với các bánh răng trục xoay bằng đá granit trong các hố khảo cổ.

Óc Eo còn là một cảng thị sầm uất, minh chứng điều đó bằng những vật dụng, các hình vẽ, điêu khắc hoa văn trên các di chỉ được tìm thấy. Điểm nữa là các hệ thống tượng thần, các kiến trúc đền đài… còn minh chứng thêm về bề dày về kiến trúc, nghệ thuật, tôn giáo…

Đặc biệt, các nhà khảo cổ học Việt Nam đã phát hiện được loại hình mộ táng mà trước đây các học giả Pháp chưa biết đến. Đó là các huyệt mộ hình vuông, hình chữ nhật hay hình phễu, bên trên ốp gạch hay lát đá tạo thành bề mặt khá bằng phẳng. Các huyệt mộ có cát trắng lẫn nhiều hiện vật quý giá như các mảnh vàng chạm khắc những biểu tượng của Bàlamôn hay Phật giáo, đồ trang sức, một số đồ tuỳ táng khác.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu cho rằng: Sau hàng ngàn năm bị hoang phế bởi thiên nhiên (lũ lụt, sự bồi lấp cuả phù sa), chiến tranh, sự phá hoại vô thức của con người, dấu tích văn hóa Óc Eo nay chỉ còn là những phế tích và “các mảnh vụn”. Việc sưu tầm, lưu giữ, nghiên cứu và bảo tồn di tích – di vật văn hóa Óc Eo góp phần làm sáng tỏ quá trình khai phá, mở mang và phát triển vùng đất Nam Bộ một cách xác thực nhất. Nội hàm của Văn hóa Óc Eo chứa đựng những giá trị lớn về vật chất và tinh thần, có ý nghĩa quan trọng đối với công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế – xã hội ngày nay ở Nam Bộ…

Xây dựng hồ sơ vinh danh cần làm nổi bật giá trị độc đáo

Bộ sưu tập hiện vật vàng – Bảo vật quốc gia được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Long An. Ảnh: Bùi Giang/TTXVN