IAEA đề xuất hướng tháo gỡ bế tắc trong hồ sơ hạt nhân Iran

Đề xuất trên được Giám đốc IAEA đưa ra sau khi Iran thông báo với cơ quan của LHQ có trụ sở tại Vienna (Áo) về việc nước này có kế hoạch “ngừng thực thi các biện pháp minh bạch tự nguyện” – một phần trong thỏa thuận JCPOA – kể từ ngày 23/2. IAEA nêu rõ: “Tổng Giám đốc Grossi đã đề nghị đến Iran để tìm kiếm một giải pháp được cả hai bên nhất trí, theo đó IAEA có thể tiếp tục công tác xác minh cần thiết”.

Thỏa thuận hạt nhân mang tính bước ngoặt JCPOA mà Iran ký kết với các cường quốc thế giới năm 2015 nhằm mục đích hạn chế chương trình hạt nhân của Tehran, đổi lại nước này sẽ được giảm nhẹ các lệnh trừng phạt quốc tế. Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã quyết định rút Mỹ khỏi JCPOA vào năm 2018 và tái áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Tehran. Để đáp trả, một năm sau đó, Iran dần dần đình chỉ việc tuân thủ hầu hết các cam kết hạt nhân quan trọng.

Theo thỏa thuận JCPOA, các thanh tra của IAEA có quyền tiếp cận một cách hạn chế các cơ sở phi hạt nhân của Iran, bao gồm cả các địa điểm quân sự, trong trường hợp nghi ngờ diễn ra các hoạt động hạt nhân bất hợp pháp. Tuy nhiên, vào tháng 12/2020, Quốc hội Iran đã thông qua một đạo luật, bắt buộc chính phủ phải kiên quyết với lập trường hạt nhân của mình. Với đạo luật này, Tehran sẽ chấm dứt quyền thanh tra của IAEA kể từ ngày 21/2 tới, trừ khi Mỹ nới lỏng các lệnh trừng phạt.

Trước đó, Iran đã cảnh báo sắp hết thời gian để chính quyền của tân Tổng thống Mỹ Joe Biden cứu vãn JCPOA. Cách đây một tháng, nước CH Hồi giáo đã thông báo đẩy nhanh tiến trình làm giàu urani lên mức 20%, cao hơn nhiều mức 3,67% được phép trong thỏa thuận, song vẫn còn xa mới tới mức để sản xuất bom nguyên tử.

Tân Tổng thống Mỹ Joe Biden đang tìm cách khôi phục JCPOA. Tuy nhiên, Washington và Tehran dường như đang tranh cãi việc bên nào phải hành động trước. Giới chức Iran gần đây đã nhiều lần kêu gọi chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden dỡ bỏ các lệnh trừng phạt trong bối cảnh nước này đang trong cuộc chiến chống lại đại dịch COVID-19. Đại giáo chủ Iran Ali Khamenei nêu rõ: “Nếu họ muốn Iran trở lại các cam kết… Mỹ phải dỡ bỏ hoàn toàn các trừng phạt trên thực tế chứ không phải trên giấy tờ”. Tuy nhiên, về việc này, ông Biden đã khẳng định là điều này không thể xảy ra.
Trong một tuyên bố mới nhất, IAEA cho biết ông Grossi đang “tiếp tục tham vấn với Iran”, song không cho biết thêm chi tiết về kế hoạch thăm nào.

Kể từ khi nắm quyền lãnh đạo ở IAEA năm 2019, ông Grossi mới đến Iran một lần. Tuy nhiên, chuyến thăm hồi tháng 8/2020 của ông được coi là một sự thành công, theo đó tạo điều kiện cho các thanh sát viên của IAEA được quyền truy cập hai địa điểm hạt nhân – vốn được cho là những nơi đã từng diễn ra các hoạt động phát triển hạt nhân hồi đầu năm 2000, song không được công bố.